HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH – NỖI LO VÀ SỰ TÁI PHÁT LIÊN TỤC

HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH – IBS

I. Tổng quan

1.1. Khái niệm

Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một rối loạn tương tác ruột – não (DGBI). DGBI là một nhóm các rối loạn đường tiêu hóa (GI) xảy ra do sự thay đổi của các con đường ruột – não được kết nối với nhau. Điều này có thể dẫn đến nhiều triệu chứng khác nhau, chẳng hạn như đau, đầy hơi, chuột rút, buồn nôn, cảm giác no và các triệu chứng khác.

1.2. Dịch tễ

Các nghiên cứu dựa trên dân số ước tính tỷ lệ mắc IBS là 4 – 11% và tỷ lệ mắc IBS là 1-2% mỗi năm. Đây là chẩn đoán phổ biến thứ bảy của các bác sĩ chăm sóc chính. IBS góp một phần chi phí trực tiếp và gián tiếp lớn ở cấp độ cá nhân và xã hội.

1.3. Yếu tố nguy cơ và yếu tố khởi phát

a) Yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân chính xác của Hội chứng ruột kích thích – IBS vẫn chưa được biết. Các yếu tố có vẻ đóng vai trò bao gồm:

– Sự co cơ trong ruột: thành ruột được lót bằng các lớp cơ co lại khi thức ăn di chuyển qua đường tiêu hóa. Các cơn co thắt mạnh hơn và kéo dài hơn bình thường có thể gây ra đầy hơi, chướng bụng và tiêu chảy. Các cơn co thắt yếu có thể làm chậm quá trình di chuyển thức ăn và dẫn đến phân cứng, khô.

– Hệ thần kinh: các vấn đề về thần kinh trong hệ tiêu hóa có thể gây khó chịu khi bụng căng ra do đầy hơi hoặc phân. Các tín hiệu phối hợp kém giữa não và ruột có thể khiến cơ thể phản ứng thái quá với những thay đổi thường xảy ra trong quá trình tiêu hóa. Điều này có thể dẫn đến đau, tiêu chảy hoặc táo bón.

– Nhiễm trùng nặng: IBS có thể phát triển sau một đợt tiêu chảy nặng do vi khuẩn hoặc vi-rút gây ra. Tình trạng này được gọi là viêm dạ dày ruột. IBS cũng có thể liên quan đến tình trạng dư thừa vi khuẩn trong ruột (vi khuẩn phát triển quá mức).

– Căng thẳng thời thơ ấu: những người tiếp xúc với các sự kiện căng thẳng, đặc biệt là thời thơ ấu, có xu hướng có nhiều triệu chứng của IBS hơn .

– Những thay đổi trong hệ vi khuẩn đường ruột như những thay đổi trong vi khuẩn, nấm và vi-rút, thường trú ngụ trong ruột và đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe. Nghiên cứu chỉ ra rằng hệ vi khuẩn ở những người mắc hội chứng ruột kích thích có thể khác với những người không mắc hội chứng ruột kích thích.

– Tuổi tác: IBS có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng thường xảy ra ở những người trong độ tuổi thanh thiếu niên đến 40 tuổi.

– Tiền sử gia đình: Tình trạng này có vẻ di truyền trong gia đình. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng gen có thể đóng một vai trò.

– Thuốc: các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa các triệu chứng của IBS và thuốc kháng sinh, thuốc chống trầm cảm và thuốc làm từ sorbitol.

b) Yếu tố khởi phát

Các triệu chứng của IBS có thể được khởi phát bởi: 

– Thực phẩm: vai trò của dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm trong IBS vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Dị ứng thực phẩm thực sự hiếm khi gây ra IBS. Nhưng nhiều người có các triệu chứng IBS tồi tệ hơn khi họ ăn hoặc uống một số loại thực phẩm hoặc đồ uống nhất định. Ví dụ lúa mì, các sản phẩm từ sữa, trái cây họ cam quýt, đậu, bắp cải, sữa, sản phẩm chứa caffein và đồ uống có ga,…

• Sữa và các thực phẩm làm từ sữa như phô mai và kem có chứa lactose. Sữa chua là một ngoại lệ vì nó chứa các vi khuẩn sống có khả năng phân hủy lactose.
• Đồ uống có ga: các bọt khí có thể không tốt cho dạ dày.
• Thực phẩm và đồ uống có hàm lượng fructose cao: bao gồm nhiều loại thực phẩm chế biến cũng như một số loại trái cây như táo, lê và trái cây sấy khô, cũng như nước ép trái cây.
• Lúa mì: điều này có thể là do carbohydrate trong các loại thực phẩm như bánh mì lúa mì chứ không phải do gluten.
• Chất tạo ngọt nhân tạo: kiểm tra nhãn thực phẩm để tìm sorbitol, mannitol, isomalt, maltitol và xylitol, những chất thay thế đường có thể gây tiêu chảy.
• Rượu. Uống rượu có thể làm các triệu chứng của bạn trở nên trầm trọng hơn.
• Rau họ cải. Súp lơ xanh, súp lơ trắng, bắp cải và cải Brussels, cũng như các loại rau lá xanh như cải xoăn và cải mù tạt, có thể gây đầy hơi và ảnh hưởng đến nhu động ruột.
• Hành tây, tỏi tây và hẹ. Những thứ này có thể khiến bạn bị đầy hơi và đau dạ dày.
• Đậu hoặc các loại đậu. Chúng chứa các hóa chất khó tiêu gọi là saccharides có thể khiến bạn bị đầy hơi. Đậu nướng, đậu gà, đậu lăng và đậu nành là những thủ phạm cụ thể.

– Căng thẳng: hầu hết những người mắc IBS đều gặp phải các triệu chứng tệ hơn hoặc thường xuyên hơn trong thời gian căng thẳng gia tăng. Nhưng mặc dù căng thẳng có thể làm cho các triệu chứng tệ hơn, nhưng nó không gây ra chúng.

– Kinh nguyệt: các triệu chứng IBS có thể trở nên tồi tệ hơn trong chu kỳ kinh nguyệt.

– Ngủ kém: có liên quan đến các triệu chứng của IBS, có thể là do nó góp phần gây ra căng thẳng.

1.4. Phân loại

Có bốn loại hội chứng ruột kích thích:

– Hội chứng IBS kèm táo bón (IBS-C)

– IBS kèm tiêu chảy (IBS-D)

– IBS hỗn hợp (IBS-M), xen kẽ giữa táo bón và tiêu chảy

– IBS không phân nhóm (IBS-U), dành cho những người không phù hợp với các loại trên.

1.5. Chẩn đoán

Nguồn: Internet

– Không có xét nghiệm cụ thể nào có thể chẩn đoán IBS. Bác sĩ sẽ xem các triệu chứng có khớp với định nghĩa về IBS không và họ có thể tiến hành xét nghiệm để loại trừ các tình trạng như:

• Dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm, chẳng hạn như không dung nạp lactose và thói quen ăn uống kém
• Các loại thuốc như thuốc điều trị huyết áp cao, sắt và một số thuốc kháng axit Sự nhiễm trùng
• Thiếu hụt enzyme khiến tuyến tụy không tiết đủ enzyme để tiêu hóa hoặc phân hủy thức ăn đúng cách
• Các bệnh viêm ruột như viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn

– Bác sĩ có thể thực hiện một số xét nghiệm sau đây để xác định IBS:

• Nội soi đại tràng sigma hoặc nội soi đại tràng mềm để tìm kiếm các dấu hiệu tắc nghẽn hoặc viêm trong ruột.
• Nội soi dạ dày nếu bạn bị ợ nóng hoặc khó tiêu tia X.
• Xét nghiệm máu để tìm thiếu máu (quá ít tế bào hồng cầu), các vấn đề về tuyến giáp và các dấu hiệu nhiễm trùng.
• Xét nghiệm phân để tìm máu hoặc nhiễm trùng.
• Xét nghiệm không dung nạp lactose, dị ứng gluten hoặc bệnh celiac .
• Các xét nghiệm để tìm kiếm các vấn đề về cơ ruột.

II. Triệu chứng

Ảnh: Triệu chứng phổ biến của IBS (Nguồn: verywell)

2.1. Người lớn

– Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích có thể bao gồm:

• Tiêu chảy (thường được mô tả là những đợt tiêu chảy dữ dội)
• Táo bón
• Táo bón xen kẽ với tiêu chảy
• Đau bụng hoặc chuột rút, thường ở nửa dưới bụng, trở nên tồi tệ hơn sau bữa ăn và cảm thấy dễ chịu hơn sau khi đi tiêu
• Đầy hơi hoặc chướng bụng nhiều
• Phân cứng hoặc lỏng hơn bình thường (phân dạng viên hoặc phân dẹt)
• Bụng phình to hơn
• Chất nhầy trong phân
• Cảm thấy vẫn cần phải đi đại tiện sau khi vừa mới đi xong
• Không dung nạp thức ăn
• Mệt mỏi
• Sự lo lắng
• Trầm cảm
• Ợ nóng và khó tiêu
• Đau đầu
• Cần đi tiểu nhiều

– Các triệu chứng đáng báo động bao gồm:

• Chảy máu trực tràng: có thể chỉ là tác dụng phụ của hội chứng ruột kích thích gây táo bón, do hậu môn bị rách. Chảy máu cũng có thể do trĩ. Nhưng nếu có nhiều máu trong phân hoặc nếu tình trạng chảy máu không hết, nên đi khám càng sớm càng tốt.
• Giảm cân: nếu có biểu hiện giảm cân mà không rõ lý do, cần nhanh chóng đi kiểm tra.
• Sốt, nôn mửa và thiếu máu: nếu có các triệu chứng này hoặc một trong những triệu chứng này, nên thăm khám và nhận sự tư vấn từ chuyên gia.

2.2. Trẻ em

– IBS ảnh hưởng đến 1 trong 6 trẻ em và chúng có nhiều triệu chứng giống với IBS ở người lớn. Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích ở trẻ em có thể bao gồm:

• Đau bụng hoặc khó chịu có thể cải thiện sau khi đi tiêu
• Tiêu chảy, táo bón hoặc cả hai
• Chất nhầy trong phân
• Cần đi ị gấp
• Đầy hơi
• Chuột rút
• Đầy hơi (xì hơi)
• Giảm cân
• Buồn nôn và nôn
• Cảm giác như chưa đi tiêu xong

– Trẻ em cũng có thể có các triệu chứng báo động có thể có nghĩa là điều gì đó đáng lo ngại hơn là IBS. Các triệu chứng này bao gồm:

• Đau liên tục ở phía trên hoặc phía dưới bên phải bụng (bụng) 
• Khó nuốt hoặc đau khi nuốt
• Nôn liên tục
• Tiêu chảy vào ban đêm
• Chảy máu từ trực tràng, có máu trong chất nôn hoặc các dấu hiệu khác của xuất huyết tiêu hóa
• Viêm khớp
• Giảm cân không rõ nguyên nhân
• Tăng trưởng chậm lại
• Tuổi dậy thì muộn

2.3. Biến chứng của IBS

– Tắc ruột: Nếu bạn bị táo bón trong thời gian dài, phân có thể bị tắc trong đại tràng. Nó có thể gây đau và gây ra những triệu chứng như đau đầu, buồn nôn và nôn. Tình trạng này thường xảy ra nhất ở người lớn tuổi

– Không dung nạp thức ăn:

– Suy dinh dưỡng: việc cắt giảm một số loại thực phẩm để giảm IBS có thể khiến cơ thể bị suy dinh dưỡng.

– Bệnh trĩ: các mạch máu sưng xung quanh hậu môn, lỗ mà phân đi ra, có thể gây đau và chảy máu. Phân rất cứng hoặc rất lỏng có thể khiến tình trạng tệ hơn.

– Biến chứng khi mang thai: thay đổi hormone và áp lực vật lý mà em bé tác động lên thành ruột có thể gây ra các vấn đề về tiêu hóa. Việc ngưng thuốc để bảo vệ em bé ó thể khiến các mẹ dễ bị các vấn đề như ợ nóng và khó tiêu.

– Giảm chất lượng cuộc sống: các triệu chứng tái đi tái lại nhiều lần ảnh hưởng khá lớn tới chất lượng cuộc sống và thời gian của người bệnh.

– Trầm cảm và lo âu: sự lo lắng quá nhiều về các triệu chứng IBS có thể dẫn tới trầm cảm và làm trầm trọng thêm biểu hiện của bệnh.

III. Điều trị

– Hầu như tất cả những người mắc IBS đều có thể được giúp đỡ, nhưng không có phương pháp điều trị nào hiệu quả với tất cả mọi người. Điều quan trọng là tìm ra phương án điều trị phù hợp để kiểm soát các triệu chứng.

– Nhiều thứ có thể gây ra các triệu chứng IBS, bao gồm một số loại thực phẩm, thuốc, sự xuất hiện của khí hoặc phân và căng thẳng về mặt cảm xúc. Cần hiểu rõ nhất có thể yếu tố nguy cơ gây nên IBS của mỗi cá thể và có thể cần phải thay đổi một số lối sống tiên quyết và dùng thuốc nếu cần.

3.1. Thay đổi lối sống

Thông thường, với một vài thay đổi cơ bản trong hoạt động, IBS sẽ cải thiện theo thời gian. Sau đây là một số mẹo giúp làm giảm các triệu chứng:

• Tránh xa caffeine (trong cà phê, trà và soda).
• Thêm chất xơ vào chế độ ăn uống bằng các loại thực phẩm như trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt. Tuy nhiên, hãy thực hiện chậm rãi. Thêm quá nhiều chất xơ cùng một lúc có thể dẫn đến đầy hơi và chướng bụng. Một chất bổ sung chất xơ có thể dễ dàng hơn cho đường ruột so với các loại thực phẩm chứa nhiều chất xơ.
• Uống ít nhất tám cốc nước mỗi ngày.
• Đừng hút thuốc.
• Học cách thư giãn, bằng cách tập thể dục nhiều hơn hoặc giảm căng thẳng trong cuộc sống. 
• Ăn chậm và nhai kỹ để dễ tiêu hóa.
• Đừng bỏ bữa. Thay vào đó, hãy tuân thủ lịch ăn uống đều đặn để giúp ruột hoạt động đều đặn.
• Ăn nhiều bữa nhỏ thay vì ăn nhiều bữa lớn.
• Ghi lại những thực phẩm bạn ăn để có thể tìm ra loại thực phẩm nào gây ra hội chứng IBS.
• Ngủ từ 7 đến 9 tiếng mỗi đêm có thể giúp giảm căng thẳng gây ra IBS
• Tập thể dục thường xuyên – đi bộ, đạp xe, bơi lội hoặc các bài tập khác giúp tăng nhịp tim – với mục tiêu ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần.
• Tránh xa đồ uống có ga. Những bọt khí đó có thể gây kích ứng ruột.

3.2. Sử dụng thuốc

– Các loại thuốc và thực phẩm bổ sung sau đây được sử dụng để điều trị IBS:

• Các chất tạo khối, chẳng hạn như hạt mã đề, cám lúa mì và chất xơ ngô, giúp làm chậm quá trình di chuyển thức ăn qua hệ tiêu hóa và cũng có thể giúp làm giảm các triệu chứng.
• Thuốc kháng sinh, chẳng hạn như rifaximin (Xifaxan), có thể thay đổi lượng vi khuẩn trong ruột, uống thuốc trong 2 tuần. Thuốc có thể kiểm soát các triệu chứng trong vòng 6 tháng. Nếu chúng tái phát, có thể được điều trị lại.

– Các phương pháp điều trị khác có thể giúp giảm các triệu chứng của IBS:

*Đau bụng và đầy hơi

• Thuốc chống co thắt có thể kiểm soát co thắt cơ ruột kết, nhưng các chuyên gia không chắc chắn rằng những loại thuốc này có hiệu quả. Chúng cũng có tác dụng phụ, chẳng hạn như buồn ngủ và táo bón.
• Thuốc chống trầm cảm cũng có thể giúp làm giảm triệu chứng ở một số người.
• Probiotics là vi khuẩn và nấm men sống có lợi, đặc biệt là hệ tiêu hóa. Các bác sĩ thường đề xuất chúng để giúp giải quyết các vấn đề về tiêu hóa. Chúng có sẵn dưới dạng thực phẩm bổ sung nhưng cũng có thể tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm khác nhau, chẳng hạn như sữa chua, kombucha và phô mai.

*Táo bón

• Linaclotide (Linzess) là viên nang uống một lần mỗi ngày khi bụng đói, ít nhất 30 phút trước bữa ăn đầu tiên trong ngày. Thuốc giúp giảm táo bón bằng cách giúp đi tiêu thường xuyên hơn. Thuốc không dành cho bất kỳ ai từ 17 tuổi trở xuống. Tác dụng phụ thường gặp nhất của thuốc là tiêu chảy.
• Lubiprostone (Amitiza) có thể điều trị IBS kèm táo bón ở nữ giới. Các tác dụng phụ thường gặp bao gồm buồn nôn, tiêu chảy và đau bụng. Các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn có thể bao gồm ngất xỉu, sưng tay và chân, các vấn đề về hô hấp và hồi hộp tim.
• Plecanatide (Trulance): viên thuốc uống một lần mỗi ngày có thể uống cùng hoặc không cùng thức ăn. Thuốc có tác dụng tăng dịch tiêu hóa trong ruột và thúc đẩy nhu động ruột đều đặn.
• Polyethylene glycol (PEG) là thuốc nhuận tràng thẩm thấu và khiến nước giữ lại trong phân, dẫn đến phân mềm hơn. Thuốc này có thể hiệu quả nhất đối với những người không dung nạp chất bổ sung chất xơ trong chế độ ăn uống.
• Tegaserod là một loại thuốc dành cho nữ giới. Thuốc hoạt động bằng cách tăng tốc chuyển động trong ruột. Tác dụng này rút ngắn thời gian phân ở lại trong ruột và giúp làm giảm các triệu chứng như đau bụng và táo bón.
• Tenapanor (IBSRELA) làm tăng nhu động ruột và giảm đau bụng.

*Tiêu chảy

• Alosetron (Lotronex) có thể giúp làm giảm đau dạ dày và làm chậm nhu động ruột để giảm tiêu chảy, nhưng có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng, do đó chỉ nên dùng cho những người bị IBS-D nặng và các triệu chứng không cải thiện khi dùng các phương pháp điều trị khác.
• Thuốc ức chế tiết axit mật là thuốc hạ cholesterol. Khi uống, thuốc này hoạt động trong ruột bằng cách liên kết với axit mật và giảm sản xuất phân.
• Eluxadoline (Viberzi) được kê đơn để giúp giảm co thắt ruột, đau bụng và tiêu chảy.
• Loperamide (Imodium) hoạt động bằng cách làm chậm chuyển động của ruột. Điều này làm giảm số lần đi tiêu và làm cho phân ít nước hơn.

Nhìn chung, IBS là một tình trạng mạn tính mà bạn sẽ cần phải kiểm soát lâu dài. Các triệu chứng của IBS không điển hình nhưng phổ biến nhất là táo bón và/hoặc tiêu chảy, tái đi tái lại. Nguyên nhân của IBS chưa được xác định chính xác, có thể do nhiều yếu tố nguy cơ tác động và cũng chưa có phương pháp điều trị triệt để để điều trị dứt điểm bệnh, chủ yếu là cải thiện các triệu chứng của bệnh. Việc thay đổi lối sống và tạo cho bệnh nhân tinh thần thoải mái là vô cùng cần thiết, dùng thuốc để cải thiện là một biện pháp sau đó khi các biểu hiện không thuyên giảm.

Tài liệu tham khảo:

(1). Irritable bowel syndrome, Mayo Clinic – May 12, 2023, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/irritable-bowel-syndrome/symptoms-causes/syc-20360016

(2). Matt McMillen, Irritable Bowel Syndrome (IBS), WebMD – February 11, 2024, https://www.webmd.com/ibs/digestive-diseases-irritable-bowel-syndrome

(3). Jenifer K Lehrer, MD Attending Physician, Department of Gastroenterology, Jefferson Health System Torresdale Campus, Philadelphia,Irritable Bowel Syndrome (IBS), Medscape – May 15, 2024, https://emedicine.medscape.com/article/180389-overview