TÌM HIỂU VỀ BỆNH ALZHEIMER
I. Tổng quan
1.1. Giới thiệu
Bệnh Alzheimer là một rối loạn não bộ phá hủy dần trí nhớ và kỹ năng tư duy, và cuối cùng là khả năng thực hiện các nhiệm vụ đơn giản nhất. Ở hầu hết những người mắc bệnh Alzheimer, các triệu chứng đầu tiên xuất hiện muộn khi đã lớn tuổi. Đây là bệnh phổ biến nhất gây ra chứng mất trí nhớ ở người lớn tuổi.
Ảnh: So sánh hình ảnh não người bình thường và người bị alzheimer ( Nguồn: Internet)
1.2. Sinh lí, giải phẫu
Trong giai đoạn rất sớm này của bệnh Alzheimer, những thay đổi độc hại đang diễn ra trong não, bao gồm sự tích tụ bất thường của các protein hình thành mảng bám (amyloid) và các đám rối (tau). Các tế bào thần kinh khỏe mạnh trước đây ngừng hoạt động, mất kết nối với các tế bào thần kinh khác và chết. Nhiều thay đổi phức tạp khác trong não được cho là cũng đóng vai trò trong bệnh Alzheimer.
Tổn thương ban đầu có vẻ diễn ra ở hồi hải mã và vỏ não khứu giác, là những phần não thiết yếu trong việc hình thành trí nhớ. Khi nhiều tế bào thần kinh chết đi, các phần não bổ sung bị ảnh hưởng và bắt đầu co lại. Đến giai đoạn cuối của bệnh Alzheimer, tổn thương lan rộng và mô não co lại đáng kể.
II. Nguyên nhân và triệu chứng bệnh
2.1. Nguyên nhân
Các nhà khoa học vẫn chưa hiểu đầy đủ về nguyên nhân gây ra bệnh Alzheimer ở hầu hết mọi người. Nguyên nhân có thể bao gồm sự kết hợp của những thay đổi liên quan đến tuổi tác trong não, cùng với các yếu tố di truyền, môi trường và lối sống. Tầm quan trọng của bất kỳ yếu tố nào trong số những yếu tố này trong việc tăng hoặc giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer có thể khác nhau ở mỗi người.
2.2. Triệu chứng
Ảnh: Triệu chứng bệnh Alzheimer (Nguồn: BV đa khoa Medic Bình Dương)
Phân loại Alzheimer thành 3 loại: nhẹ, trung bình và nghiêm trọng.
Theo từng loại các triệu chứng sẽ biểu hiện với mức độ khác nhau.
– Alzheimer nhẹ:
- Mất trí nhớ
- Sự nhầm lẫn về vị trí của những địa điểm quen thuộc
- Mất nhiều thời gian hơn để hoàn thành các công việc hàng ngày bình thường
- Rắc rối trong việc xử lý tiền bạc và thanh toán hóa đơn
- Phán đoán sai lầm, thường dẫn đến những quyết định tồi
- Mất đi tính tự phát và ý thức chủ động
- Thay đổi tâm trạng và tính cách; lo lắng tăng lên
– Alzheimer trung bình:
- Tăng tình trạng mất trí nhớ và lú lẫn
- Khoảng chú ý bị rút ngắn
- Gặp vấn đề nhận biết bạn bè và thành viên gia đình
- Khó khăn về ngôn ngữ; vấn đề về đọc, viết, làm việc với các con số
- Khó khăn trong việc sắp xếp suy nghĩ và suy nghĩ một cách logic
- Không có khả năng học những điều mới hoặc đối phó với những tình huống mới hoặc bất ngờ
- Bồn chồn, kích động, lo lắng, hay khóc, đi lang thang, đặc biệt là vào cuối buổi chiều hoặc ban đêm
- Những câu nói hoặc chuyển động lặp đi lặp lại; thỉnh thoảng co giật cơ
- Ảo giác, ảo tưởng, nghi ngờ hoặc hoang tưởng, cáu kỉnh
- Mất kiểm soát xung động: Thể hiện qua hành vi như cởi đồ vào thời điểm hoặc địa điểm không phù hợp hoặc ngôn ngữ thô tục
- Các vấn đề về nhận thức – vận động: Chẳng hạn như khó khăn khi đứng dậy khỏi ghế hoặc dọn bàn
– Alzheimer nghiêm trọng:
Bệnh nhân mắc chứng Alzheimer nặng không thể nhận ra gia đình hoặc người thân và không thể giao tiếp hiệu quả. Họ hoàn toàn phụ thuộc vào người khác để được chăm sóc và mọi cảm giác về bản thân dường như biến mất.
Các triệu chứng khác của bệnh AD nghiêm trọng có thể bao gồm:
- Giảm cân
- Co giật, nhiễm trùng da, khó nuốt
- Rên rỉ, rên rỉ hoặc rên rỉ
- Ngủ nhiều hơn
- Thiếu khả năng kiểm soát bàng quang và ruột
Ở giai đoạn cuối của Alzheimer, bệnh nhân có thể nằm trên giường hầu như hoặc toàn bộ thời gian. Tử vong thường là kết quả của các bệnh khác, thường là viêm phổi do hít phải.
III. Điều trị, chăm sóc và giáo dục bệnh nhân
3.1. Điều trị
Bệnh Alzheimer rất phức tạp, do đó không có loại thuốc hoặc biện pháp can thiệp nào có thể điều trị thành công cho tất cả những người mắc bệnh.
Mặc dù hiện tại không có cách chữa khỏi bệnh Alzheimer, nhưng các loại thuốc đang xuất hiện để điều trị sự tiến triển của bệnh bằng cách nhắm vào các nguyên nhân cơ bản. Ngoài ra còn có các loại thuốc có thể cải thiện hoặc ổn định tạm thời trí nhớ và kỹ năng tư duy ở một số người và có thể giúp kiểm soát một số triệu chứng và vấn đề về hành vi.
3.2. Chăm sóc, giáo dục bệnh nhân
– Vào giai đoạn đầu của bệnh Alzheimer và các chứng mất trí liên quan, bệnh nhân trải qua những thay đổi về suy nghĩ, trí nhớ và lý luận làm ảnh hưởng đến cuộc sống và hoạt động hàng ngày. Cuối cùng, những người mắc các bệnh này sẽ cần nhiều sự trợ giúp hơn với các công việc đơn giản, hàng ngày. Điều này có thể bao gồm tắm rửa, chải chuốt và mặc quần áo. Bệnh nhân có thể khó chịu khi cần được trợ giúp với các hoạt động cá nhân như vậy. Sau đây là một số mẹo cần cân nhắc vào giai đoạn đầu và khi bệnh tiến triển:
- Cố gắng duy trì thói quen như tắm rửa, mặc quần áo và ăn uống vào cùng một thời điểm mỗi ngày.
- Giúp bệnh nhân ghi lại danh sách việc cần làm, cuộc hẹn và sự kiện vào sổ tay hoặc lịch.
- Lên kế hoạch cho các hoạt động mà bệnh nhân thích và cố gắng thực hiện chúng vào cùng một thời điểm mỗi ngày.
- Hãy cân nhắc một hệ thống nhắc nhở để giúp đỡ những người phải uống thuốc thường xuyên.
- Khi mặc quần áo hoặc tắm rửa, hãy để bệnh nhân làm càng nhiều càng tốt.
- Hãy mua quần áo rộng rãi, thoải mái, dễ sử dụng, chẳng hạn như quần áo có cạp chun, khóa vải hoặc khóa kéo lớn thay vì dây giày, cúc hoặc khóa thắt lưng.
- Sử dụng ghế tắm chắc chắn để hỗ trợ người không vững và tránh bị ngã.
- Hãy nhẹ nhàng và tôn trọng. Hãy nói với người đó những gì bạn sẽ làm, từng bước một trong khi bạn giúp họ tắm rửa hoặc mặc quần áo.
- Phục vụ bữa ăn ở một địa điểm quen thuộc, cố định và cho bệnh nhân ăn đủ thời gian để ăn.
– Giao tiếp có thể khó khăn đối với những người mắc bệnh Alzheimer và các chứng mất trí liên quan vì họ gặp khó khăn trong việc ghi nhớ mọi thứ. Họ cũng có thể trở nên kích động và lo lắng, thậm chí tức giận. Ở một số dạng mất trí, khả năng ngôn ngữ bị ảnh hưởng khiến mọi người gặp khó khăn trong việc tìm đúng từ hoặc gặp khó khăn khi nói. Bạn có thể cảm thấy thất vọng hoặc mất kiên nhẫn, nhưng điều quan trọng là phải hiểu rằng căn bệnh này đang gây ra sự thay đổi trong kỹ năng giao tiếp. Để giúp giao tiếp dễ dàng hơn, bạn có thể:
- Trấn an người đó. Nói một cách bình tĩnh. Lắng nghe mối quan tâm và sự thất vọng của họ. Cố gắng cho thấy bạn hiểu nếu người đó tức giận hoặc sợ hãi.
- Cho phép người đó giữ quyền kiểm soát cuộc sống của mình nhiều nhất có thể.
- Tôn trọng không gian riêng tư của người khác.
- Dành thời gian yên tĩnh trong ngày cùng với các hoạt động.
- Đặt những đồ vật và ảnh yêu thích trong nhà để giúp người đó cảm thấy an toàn hơn.
- Hãy nhắc người kia nhớ bạn là ai nếu họ không nhớ, nhưng đừng nói “Bạn không nhớ sao?”
- Khuyến khích cuộc trò chuyện hai chiều càng lâu càng tốt.
- Hãy thử làm người kia mất tập trung bằng một hoạt động nào đó, chẳng hạn như một cuốn sách quen thuộc hoặc album ảnh, nếu bạn gặp khó khăn trong việc giao tiếp bằng lời nói.
Tóm lại, Alzheimer là một bệnh phổ biến ở người lớn tuổi, chưa có phương pháp cụ thể để điều trị mà chỉ tập trung vào việc giảm đi cá biểu hiện của bệnh. Bệnh gây ra các rối loạn về trí nhớ, hành vi và ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống của bệnh nhân với mức độ nặng nhẹ tùy thuộc vào giai đoạn bệnh. Người thân, người chăm sóc cần giúp đỡ bệnh nhân trong các hoạt động, kiên nhẫn và trang bị những kĩ năng cần thiết.
Tài liệu tham khảo:
(1). Alzheimer’s Disease Fact Sheet, NIH – National Institute on Aging – April 5, 2023, https://www.nia.nih.gov/health/alzheimers-and-dementia/alzheimers-disease-fact-sheet
(2). Shaheen E Lakhan, MD, PhD, MS, MEd, FAAN, Alzheimer Disease, Medscape – Jul 29, 2024, https://emedicine.medscape.com/article/1134817-overview
(3). National Institute on Aging (NIA), Tips for Caregivers and Families of People With Dementia, May 13, 2024 https://www.alzheimers.gov/life-with-dementia/tips-caregivers
