HẠ CANXI MÁU – NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG VÀ CÁCH XỬ LÝ
I. Tổng quan
1.1. Canxi
Canxi là khoáng chất bạn cần cho xương và răng chắc khỏe. Nhưng canxi bên ngoài xương, trong máu, đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng khác của cơ thể, bao gồm co thắt và giãn mạch máu, xung thần kinh, đông máu và co cơ.
Ảnh: Vai trò của canxi trong cơ thể con người (Nguồn: Internet)
1.2. Hạ canxi huyết là gì?
Nồng độ canxi huyết thanh được duy trì trong một phạm vi rất hẹp. Khoảng 45% canxi của cơ thể liên kết với protein huyết tương, chủ yếu là albumin. Khoảng 15% liên kết với các anion nhỏ như phosphate và citrate. Và khoảng 40% ở trạng thái tự do hoặc ion hóa, đây là trạng thái hoạt động.
Nồng độ canxi huyết thanh toàn phần ở người lớn dao động từ 8,5 đến 10,5 mg/dL (2,12 đến 2,62 mmol/L). Canxi ion hóa cũng có thể được đo và phạm vi bình thường là 4,65 đến 5,25 mg/dL (1,16 đến 1,31 mmol/L). Các số dưới phạm vi này được coi là hạ canxi máu.
II. Nguyên nhân gây hạ canxi máu
Thông thường, tình trạng hạ canxi máu xảy ra khi đi tiểu quá nhiều canxi ra khỏi nước tiểu hoặc khi xương giải phóng quá ít canxi vào máu. Các nguyên nhân chủ yếu bao gồm:
2.1. Thiếu hụt PTH
PTH là hormon do tuyến cận giáp tiết ra có vai trò điều chỉnh lượng canxi trong cơ thể, nhờ PTH phát tín hiệu để xương giải phóng lượng canxi cần thiết vào máu. Khi lượng PTH giảm khiến canxi từ xương vào máu giảm, dẫn tới hạ canxi máu. PTH giảm có thể là do nguyên nhân sau:
– Sau phẫu thuật: phẫu thuật cắt tuyến giáp, cắt tuyến cận giáp hoặc phẫu thuật cắt bỏ cổ triệt để. Đây là nguyên nhân phổ biến gây suy tuyến cận giáp và gây tình trạng hạ canxi máu một cách đột ngột. Thông thường 70-80% bệnh nhân sau phẫu thuật sẽ hồi phục lại chức năng tuyến cận giáp vào sau đó.
– Tự miễn: các kháng thể tự miễn chống lại tuyến cận giáp là nguyên nhân chính gây ra cường cận giáp tự miễn.
– Sự phát triển bất thường của tuyến cận giáp: một số rối loạn di truyền có liên quan đến cường cận giáp, có thể liên quan đến các hội chứng bẩm sinh phức tạp. Một số hội chứng này là hội chứng DiGeorge, hội chứng Charge, loạn sản xương Gracile, bệnh não ty thể với nhiễm toan lactic và các cơn giống đột quỵ (MELAS) và thiếu hụt acyl COA dehydrogenase chuỗi trung bình.
– Phá hủy tuyến cận giáp: có thể do các nguyên nhân hiếm gặp như các bệnh thâm nhiễm tuyến cận giáp như bệnh u hạt, bệnh nhiễm sắc tố sắt, bệnh Wilson, bệnh amyloidosis, chất kết dính phosphat chứa nhôm hoặc chiếu xạ. Nhiễm HIV có thể là nguyên nhân nhưng hiếm khi liên quan đến sự thâm nhiễm tế bào miễn dịch của tuyến cận giáp. Các tác nhân hóa trị liệu nivolumab và l-asparaginase cũng liên quan đến việc phá hủy tuyến cận giáp.
2.2. Hạ canxi huyết kèm PTH tăng cao
– Thiếu hụt vitamin D tuyệt đối hoặc tương đối: cụ thể là vitamin D3 – liên quan tới sự hấp thu canxi từ việc ăn uống.
– Bệnh thận mạn: dẫn đến suy giảm bài tiết phosphate và hydroxyl hóa 25 hydroxyvitamin D thành 1,25-dihydroxy vitamin D, làm giảm hấp thu canxi.
– Bệnh giả suy tuyến cận giáp: rối loạn di truyền này gây ra tình trạng kháng thuốc của cơ quan đích đối với tác dụng của PTH và được đặc trưng bởi tình trạng hạ canxi máu, tăng phosphat máu và nồng độ PTH tăng cao.
2.3. Nguyên nhân khác
– Giả hạ canxi máu: đây là tình trạng xét nghiệm ra kết quả hạ canxi giả, trong khi mức canxi trong máu vẫn bình thường, do lượng albumin bị hạ thấp.
– Nhiễm toan/kiềm.
– Viêm tụy cấp: thường liên quan đến việc sử dụng nhiều rượu hoặc sỏi mật, có thể gây ra tình trạng hạ canxi trong máu.
– Nhiễm trùng huyết nặng/bệnh nặng/chấn thương:
+ Những bệnh nhân sau chấn thương và sốc nặng có thể bị hạ canxi huyết, thường là do truyền máu có chứa citrate, chất này liên kết với canxi.
+ Nhiễm trùng huyết nặng có thể dẫn đến hạ canxi máu thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Có thể là do suy giảm tiết PTH, rối loạn chuyển hóa magiê, giải phóng catecholamine làm dịch chuyển canxi vào bên trong tế bào và suy giảm tiết calcitriol.
+ Hạ canxi máu có thể do nhiễm COVID-19 nặng.
– Hạ magiê máu/tăng magiê máu.
– Tăng phosphat máu cấp tính.
– Thuốc:
+ Rifampin (một loại kháng sinh)
+ Bisphosphonates và denosumab đều ức chế sự tái hấp thu xương của tế bào hủy xương, có thể gây hạ canxi máu.
+ Phenytoin và phenobarbital (thuốc chống động kinh
+ Một số thuốc điều trị ung thư: Ciplastin
+ Thuốc điều trị các vấn đề về xương: alendronate, ibandronate, risedronate và axit zoledronic.
+ Thuốc chống vi rút: Foscarnet
– Truyền máu số lượng lớn: do thay đổi thể tích máu đột ngột, làm giảm nồng độ canxi
– Mang thai: liên quan tới chế độ ăn, nôn, ốm nghén, bệnh kèm tiềm ẩn.
– Ung thư di căn liên quan hệ tạo xương.
III. Triệu chứng lâm sàng của hạ canxi huyết
– Các triệu chứng của tình trạng hạ canxi máu nhẹ có thể bao gồm:
- Chuột rút cơ ở lưng và chân
- Da khô, có vảy
- Kết cấu tóc thô hơn bình thường
- Móng tay giòn
– Nếu không được điều trị, tình trạng hạ canxi máu có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và trạng thái tinh thần, có thể có các triệu chứng như:
- Mất trí nhớ
- Trầm cảm
- Sự lo lắng
- Sự cáu kỉnh
- Ảo giác (nghe hoặc nhìn thấy những thứ không có thật)
– Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, các triệu chứng có thể bao gồm:
- Cảm giác ngứa ran ở môi, lưỡi, ngón tay hoặc bàn chân
- Co thắt cơ đau đớn
- Các vấn đề về hô hấp do co thắt cơ ở cổ họng
- Động kinh Nhịp tim bất thường (loạn nhịp tim)
- Suy tim
– Tình trạng tetany – hạ canxi máu của bạn liên quan đến co cơ không tự chủ và dây thần kinh bị kích thích:
- Co thắt cơ
- Bàn tay và bàn chân nóng rát hoặc ngứa ran
- Tê quanh miệng
- Khó thở
- Nôn mửa
- Động kinh
– Các triệu chứng của hạ canxi cấp tính
Khi hạ canxi máu xảy ra đột ngột, được gọi là hạ canxi máu cấp tính. Hạ canxi máu cấp tính khả năng cao xuất hiện các triệu chứng liên quan đến tetany, chẳng hạn như co thắt cơ đau đớn, cùng với các vấn đề về hô hấp và tim, co giật và thay đổi về tinh thần.
IV. Xử trí hạ canxi máu
Khi bị hạ canxi máu, hoặc nồng độ canxi trong máu thấp, điều quan trọng là phải điều trị để làm giảm các triệu chứng và tránh các biến chứng nghiêm trọng tiềm ẩn. Cần tìm ra nguyên nhân gây ra nồng độ canxi thấp để điều trị đúng hướng. Tình trạng này có thể cần điều trị trong thời gian ngắn hoặc dài, tùy thuộc vào nguyên nhân. Việc chẩn đoán hạ canxi máu được thực hiện bởi chuyên gia. Đến cơ sở y tế ngay nếu các dấu hiệu rõ rệt ảnh hưởng tới bạn để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
4.1. Sử dụng thuốc – viên uống Canxi
Lượng canxi khuyến cáo thường là 1.500 đến 2.000 mg, chia thành hai hoặc ba liều hàng ngày – nhiều hơn lượng khuyến nghị cho những người khỏe mạnh chỉ cố gắng duy trì mức canxi bình thường. Bạn có thể dùng vitamin D cùng với canxi để hỗ trợ hấp thụ, đặc biệt là nếu mức vitamin D của bạn cũng thấp.
4.2. Canxi tiêm tĩnh mạch
Khi các triệu chứng nghiêm trọng, rối loạn nhịp tim hoặc hạ canxi máu đột ngột, có thể phải nhập viện để có thể truyền canxi trực tiếp vào tĩnh mạch thông qua đường truyền tĩnh mạch.
4.3. Hormon tuyến cận giáp tái tổ hợp
Khi canxi thấp là do mức PTH thấp, điều này có thể được giải quyết bằng cách tiêm một dạng hormone giống PTH được sản xuất nhân tạo.
4.4. Khác
Việc tìm ra nguyên nhân để giải quyết vấn đề hạ canxi huyết sẽ giúp đưa ra giải pháp cụ thể như thuốc, tình trạng thiếu canxi do tiêu hóa, tình trạng thiếu vitamin D,…. Ở từng trường hợp có thể đưa ra các giải pháp khác nhau.
Bổ sung chế độ ăn đầy đủ canxi và vitamin D3 góp phần giảm nguy cơ bị hạ canxi máu.
Ảnh: Thực phẩm giàu canxi (Nguồn: Internet)
Nhìn chung, canxi là một trong những khoáng chất cực kì quan trọng không chỉ đối với xương khớp, mà còn ảnh hưởng tới các chức năng khác của cơ thể như tim mạch, thần kinh. Sự duy trì ổn định mức canxi huyết ở mức bình thường giúp cân bằng nhiều các loại ion khác trong máu và tránh các triệu chứng nguy hiểm kèm theo khi hạ canxi huyết. Hạ canxi huyết có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, cần được xét nghiệm và đánh giá để tìm ra hướng điều trị phù hợp nhất bởi chuyên gia y tế.
Tài liệu tham khảo:
(1). Goyal A, Anastasopoulou C, Ngu M, et al. Hypocalcemia. [Updated 2023 Oct 15]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430912/
(2). Kim Painter, What Is Hypocalcemia?, WebMD – June 20, 2024, https://www.webmd.com/a-to-z-guides/what-is-hypocalcemia
